druga strona ogrodu

niedziela, 2 września 2012

Jezioro Hornborga, reaktywacja.

Ważne słowa są krótkie, w każdym języku.

Jezioro po szwedzku to sjö, wyspa- ö. (po duńsku jeszcze dziwniej: sø, ø;-). Nazwy rzek mają końcówkę –an, czy an to rzeka? Tidan- Rzeka Czasu?

Jeziora i rzeki są szczególnie ważne w krainie, gdzie lodowiec zdarł glebę ze szkieletu skał, od tej pory lekko tylko okrytego porostami, mchami i wrzosami. Owszem, lasów jest dużo, ale drzewa rzadko dorastają do słusznych rozmiarów. Deszcze rozmiękczają płytką glebę, a zimowe wiatry odrywają korzenie od podłoża.

Nawet dom lepiej wybudować na skale nad żyzną rzeczną doliną, żeby nie tracić cennej roli i pastwisk. Dno jeziora jest rezerwuarem gleby, wystarczy je osuszyć.

Tak było w przeszłości. Dalekiej i niedalekiej. Na początku XIX wieku, gdy w Szwecji zapanował głód (!), warto było się skusić, żeby spuścić wodę średniowiecznym sposobem.

Jeszcze w 1905 roku, a było to już po trzech obniżkach poziomu wody, Horborgasjön wyglądało tak:

Wkrótce potem tak.

Na pobagiennej glebie zaczęto uprawiać zboża, ziemniaki i założono pastwiska.

Teren niezwykle spodobał się ptakom, zwłaszcza żurawiom, które zatrzymywały się tu w wielotysięcznych stadach podczas jesiennych przelotów, żeby najeść się pouprawowych resztek.

Wracając na miejsca lęgów w marcu i kwietniu zatrzymywały się ponownie, żeby przeżyć swoje taneczne gody. I tak zostało do dzisiaj.

A co się zmieniło?

Nie wiadomo, czy więcej jest ptakoobsewatorów, czy żurawi. W tym roku żurawie pobiły rekord- licznik pokazał 26 500 sztuk naraz:-)

Natomiast w XX wieku dwóch filozofów, ekologów i ornitologów (co widocznie się nie wyklucza)- Rudolf Soderberg w latach 50tych i Per Olof Swanberg w 80tych- dało się ponieść wizji przywrócenia jeziora. Nie wiem, jak tego dokonali, ale powstał narodowy projekt, uwieńczony częściowym powodzeniem.

Częściowym, bo w międzyczasie zagospodarowano nieckę jeziora, i nie wchodzi się dwa razy do tej samej wody… a wydanie ogromnej kasy można uzasadnić faktem, że projekt osuszenia powiódł się tak sobie, duża część byłego jeziora, zalewana wiosną, zarastała wierzbą, turzycowiskiem i łosiami, nie będąc wykorzystana rolniczo.

W każdym razie ptakom nadal podoba się to miejsce, płytkie, rozlane i nastrojowe.

Nie jestem pewna, czy nastrój ma dla ptaków jakieś znaczenie, dla mnie ma. Wszystko jest tam „jak nad Biebrzą” i „jak na Suwalszczyźnie”. Łany trzcinnika prostego między groblami, rozlewiska, światło, pola i pastwiska, fale chłodnego i ciepłego, pachnącego zbożem i obornikiem powietrza nad zakurzoną rowerową drogą… światło światło światło, krystaliczne z wysoka po południu, skośne i pomarańczowe wieczorem.

(toż to właśnie trzcinnik prosty, Calamagrostis neglecta... m- mm, jak na Grobli Honczarowskiej...)

(Dlaczego zatem nie korzystam z oryginału?

Bo nie byłam od paru lat i się boję. Konfrontacji z tłumem ludzi, bo powyżej wymienione polskie miejscówki stały się modne, i konfrontacji z nowomodnym budownictwem, które mój Północny Wschód zarasta, spychając to tradycyjne do roli skansenu.)

No. A na Horborga podoba mi się jeszcze coś. Wystawiennictwo i edukacja.

Jak ktoś nie ma ochoty włóczyć się po zapylonych polnych drogach, to może po prostu zakotwiczyć się w Naturum, zjeść dagens lub fikę, obejrzeć film o renaturalizacji (nam nie było dane, bo dochodziła 17, w piątek, święty czas weekendu dla obsługi!), pobrać darmowe mapy, kupić pamiątki i książki, poczytać, poobserwować ptaki z daleka, bliska, wysoka i niska. I przyjrzeć się życiu jeziora od zewnątrz, od środka i od spodu;-)