spacer historyczny

Uwielbiam.

Mój spacer ulubiony.

Kiedy idę sobie i idę, czytając z krajobrazu.

Co mogę przeczytać idąc przez wieś dolnośląską? To:

- od XV wieku siedziby i wsie były zakładane zgodnie z prawem lokacyjnym, regulującym zagospodarowanie przestrzenne. Majątki lokowały się często na obrzeżu wsi w związku z nabyciem dużej ilości ziemi. Jeżeli jednak w lokacji uczestniczył rycerz, to dwór znajdował się w centrum miejscowości, koło kościoła (i to akurat jest bardzo widoczne- w ulicowym kształcie wsi, położeniu gospodarstw, rozplanowaniu zabudowań w czworobok, przejazdowych stodołach i rozłogu pól za nimi).

Również układ dróg jest z tych pierwszych czasów.

- budynki dworskie z czasów lokacji zachowały się bardzo rzadko, ponieważ były budowane z drewna (no tak).

- w epoce renesansu na dawne założenia nałożył się „nowy styl”. Zaczęły powstawać rezydencje dziedzińcowe lub zamki- wille. Powstały pierwsze folwarki, gdzie zabudowania gospodarcze tworzą czworobok, a dwór zajmuje jedno z naroży.

- w XVII wieku, po wojnie trzydziestoletniej, nastąpiła rotacja własności i koncentracja ziemi w rękach pojedynczych właścicieli, którzy zaczęli budować reprezentacyjne, murowane rezydencje. Drewniane budynki gospodarcze nie zachowały się. W epoce  baroku przebudowano większość renesansowych dworów, dodając elementy stylowe. Folwarki znajdują się blisko dworu ( i właśnie tak, barokowo, wygląda większość dolnośląskich rezydencji).

-  w dobie sentymentalizmu powstały romantyczne ogrody, istniała tendencja do odizolowania rezydencji od folwarku. Zieleń oddzielała folwark od dworu, który z kolei wtapiał się w park. Co prawda w XIX wieku założenia dworskie nabrały bardziej „ludzkiej” skali, zbliżając się do wzorca kameralnej willi, ale na początku XX wieku, wraz ze stylami historyzującymi, powrócił monumentalizm założeń.

No właśnie... park.

Bardzo niewiele zachowało się pozostałości ogrodów z dawnych epok- renesansowe, manierystyczne czy barokowe ogrody możemy podziwiać tam, gdzie od pokoleń nie zmieniały właścicieli, były postrzegane jako dzieło sztuki i nie zniszczyły ich zawirowania historii. Takie były dzieje ogrodów przy willach we Włoszech, Wersalu, ogrodów przyzamkowych we Francji. Skromniejsze i bliższe nam założenia śląskie istnieją we fragmentach. Założone często przez amatorów, zostały przekształcone w ogrody krajobrazowe lub zniszczały po II wojnie światowej.  Pozostały niewielkie  fragmenty regularnych założeń, najczęściej w bezpośrednim sąsiedztwie rezydencji. Czasem takim śladem dawnego parku jest tylko kępa starodrzewiu. 

...

A czasem niespotykane w zwykłym lesie rośliny, jak platany, kasztanowce, czerwonolistne buki, skrzydłorzechy, daglezje... i to drzewo, z którego spadła szyszka (jakie???). I byłe stawy, pełniące niegdyś funkcję ozdobną i użytkową, niekiedy połączone skomplikowanym układem wodnym, a dziś widoczne jako zapokrzywione zagłębienia terenu...

to tylko turzyca Hudsona i trzcina zwyczajna, a jaki blask i egzotyka!

Stare parki miały szczęście i nieszczęście. Szczęście, bo nie prowadzono w nich gospodarki leśnej, są pewnego rodzaju rezerwatami, laboratoriami sukcesji i np. wiosną możemy podziwiać w nich tak bogate runo, jakie pokazywałam w postach pod zakładką "grąd". Nieszczęście, bo wiadomo- jakie z nich tam teraz parki... chociaż wg mnie zdecydowanie lepsze niż te ogarnięte, "posprzątane" i "wyczyszczone" z całego podszytu, krzewów i podrostu drzew...

Same autocytaty i autokomentarze;-) ale polecam takie spacery, polecam poszukiwania, porównywanie stanu istniejącego ze starymi pocztówkami, mapami, grafikami... to dopiero jest fascynujące... Polecam też przewrotny album HDRów udostępniony przez Zabytki Dolnego Śląska, w którym wstrząsający zazwyczaj stan zachowania jest przedstawiony w konwencji wyidealizowanej XIX- wiecznej pocztówki. I same Zabytki. I tego bloga, bo to piękna inicjatywa. Ratujmy, co się da jeszcze.

A podczas spaceru spotkałam jeszcze...

... kota, o którym myślałam, że idzie polować

... ale okazało się, że zamierzał zakłębuszkować i zadrzemać

... cierpkie, ścierające język, ale uzależniająco smaczne śliweczki tarniny

... pewną roślinę spontaniczną

... mały domek, którego kubaturę ludzie nie tak dawno- 70 lat temu- uważali za wystarczającą (i moim zdaniem mieli rację)

... i wierzby, potwierdzające moje spostrzeżenia nt. żywotności drzew.

A w drodze powrotnej- specjalność Dolnego Śląska. Bramę dębową, rozgraniczającą grunty należące do różnych wsi. Ciekawie jest spotkać taką bramę w granicach wro i uświadomić sobie, jak niedawno pewne dzielnice były wsiami i jak szybko zmienia się krajobraz...

Pozdrówka, Megi.